Zwiastowanie Bogurodzicy jest świętem nieruchomym z liczby dwunastu. Obchodzone ono było już w czasach apostolskich pod nazwami "Początek Odkupienia" i "Zwiastowanie o Chrystusie". W III w. świętowano je już niemal powszechnie i bardzo uroczyście, a w IV w. przeniesiono na obecny termin. W tym okresie zaczyna też rozwijać się ikonografia tego wydarzenia. Szczególną popularność przedstawień Zwiastowania datuje się od IX wieku, a od wieku XIV jest ono, obok Ukrzyżowania, jednym z najczęściej podejmowanych tematów ikonograficznych.

W dniu święta Zwiastowania Cerkiew prawosławna głosi "zbawienia naszego początek" (troparion). To dzień Wcielenia Syna Bożego, pierwszy znak nadchodzącego zbawienia. Stąd promieniująca z ikon tego święta nieopisana radość.

Na ikonach Zwiastowania Bogurodzicy przedstawiana jest rozmowa archanioła Gabriela z Matką Bożą, którzy przedstawieni są w pełnej postaci. Scena rozgrywa się w Nazarecie w domu sprawiedliwego Józefa, według opisu ewangelisty Łukasza z pierwszego rozdziału Ewangelii. Właśnie Ewangelia Łukasza oraz apokryfy - ewangelia Jakuba i Księga Armeńska, a także hymny ku czci Matki Bożej są ikonograficznymi źródłami wyobrażeń Zwiastowania.

Istnieje kilka wariantów ikony. Zazwyczaj umieszcza się Bogurodzicę po prawej stronie, siedzącą lub stojącą przed nim na swego rodzaju tronie. Maria przedstawiana jest zwykle z pochyloną głową, z pokorą przyjmuje Zwiastowanie. Przeważnie w lewej ręce trzyma kłębek purpury, której koniec spoczywa w prawej ręce. Tradycja głosi, iż Bogurodzica wykonywała właśnie na zlecenie kapłanów Świątyni Jerozolimskiej szkarłatną zasłonę do Świętego Przybytku.

W średniowieczu pojawił się kolejny wariant ikony Zwiastowania, na której przedstawiony jest pulpit z księgą Starego Testamentu, otwartą na tekście proroka Izajasza: Oto Dziewica pocznie i porodzi Syna, i nazwie go imieniem Emmanuel, to znaczy "Bóg z nami" (Iz 7, 14). Jest to odwołanie do apokryfów, opowiadających, że w momencie zjawienia się anioła Maria czytała proroctwa Izajasza.

Prawosławna ikonografia Zwiastowania, w przeciwieństwie do sztuki Zachodu, nie zna przedstawiania Bogurodzicy ciężarnej lub z koroną na głowie ani sceny Zwiastowania rozgrywającej się we wnętrzu świątyni (a nie w domu Józefa). Bardzo rzadko prawosławne ikony przedstawiają Zwiastowanie w innym miejscu - przy studni. Wówczas widzimy Matkę Bożą w chwili czerpania wody ze studni, gdy obraca się w stronę anioła.

Przedstawienie Zwiastowania przy studni opiera się na podaniu, które mówi, że gdy Maria poszła do źródła zaczerpnąć wodę, usłyszała słowa archanioła: Raduj się, łaski pełna, Bóg z Tobą! Błogosławionaś między niewiastami (Sdz 5, 42). Nie dostrzegając nikogo powróciła do domu i zaczęła prząść. Następnie otworzyła Księgę Sędziów i przeczytała o proroctwie, po czym dopiero objawił się Jej archanioł Gabriel.

Ikony Zwiastowania ukazują archanioła Gabriela, podobnie jak Matkę Bożą, w pełnej postaci. Maria niekiedy stoi na ziemi, innym razem ledwie dotyka ją stopą. Wysłannik niebiański odziany jest w białą albę lub czerwoną dalmatykę. W lewej dłoni trzyma specjalną laskę zwaną labarom, a rzadziej krzyż (mówiący o przeznaczeniu Tego, którego poczęcie zwiastuje), a prawą pozdrawia i błogosławi w kierunku Bogurodzicy. Na niektórych ikonach jedno z jego skrzydeł ukryte jest za plecami, podczas gdy drugie unosi się w geście radości. Ten symboliczny gest wszedł do prawosławnej liturgiki i wykonywany jest przez diakona podczas wygłaszania ektenii, gdy wznosząc orarion diakon zaprasza do modlitwy. Niezwykłość posłannictwa archanioła Gabriela jest podkreślana przez dynamiczny ruch.

W tradycji zachodniej na obrazach Zwiastowania archanioł Gabriel przedstawiany jest również z innymi symbolami maryjnymi: kwiatem lilii (symbolem czystości), kwiatem irysu (odwołania do przyszłej męki Pańskiej) lub białą różą (symbolizującą cnoty Bogurodzicy i Jej Niepokalane Poczęcie). Są one obce Prawosławiu, podobnie jak przedstawianie klęczącego archanioła Gabriela.

Stałym elementem ikon Zwiastowania w ikonografii prawosławnej jest widoczna u góry ciemna sfera, symbol nieba, z wychodzącym stamtąd promieniem światła, symbolizującym Świętego Ducha zstępującego na Bogurodzicę. W sztuce zachodniej symbol ten często zastępuje gołąb lub Bóg-Ojciec w półpostaci. Charakterystyczne wydaje się przy tym to, że w ikonografii prawosławnej promień Boskiej mocy, rozdzielający się na trzy mniejsze (oznaczające współdziałanie Świętej Trójcy w akcie Wcielenia), zawsze skierowany jest ku głowie Bogurodzicy, podczas gdy w sztuce Zachodu, może kierować się na Jej łono.

Na drugim planie ikon Zwiastowania przedstawiane są budowle, powiązane ze sobą spoczywającą na nich czerwoną tkaniną (welum). Symbolizuje ona, że wydarzenie Zwiastowania miało miejsce we wnętrzu.

Od IX-X w. na ikonach Zwiastowania zaczęły pojawiać się elementy architektury, które symbolizują Nazaret lub dom Marii. Z tego też okresu pochodzą występujące na niektórych ikonach tego święta zwoje z tekstem pozdrowienia anielskiego.

Za: Jarosław Charkiewicz, Ikonografia świąt z liczby dwunastu, Warszawa 2007, s. 14-18.

    Polub nas:

     © 2018-2023

     Copyright by Parafia Prawosławna pw. św. Spirydona Cudotwórcy w Mińsku Mazowieckim

     Created with WebWave CMS

Odwiedź nas:

ul. Warszawska 69

05-300 Mińsk Mazowiecki

Proboszcz:

ks. mgr Gabriel Białomyzy

tel. +48 506 966 339

Odwiedź nas:

ul. Warszawska 69

05-300 Mińsk Mazowiecki

Proboszcz:

ks. dr Gabriel Białomyzy

tel. +48 506 966 339